Inwestycje ze wsparciem UE kluczowe dla transformacji energetycznej

6 grudnia po raz pierwszy zostało uruchomione nowe, ponad 100-kilometrowe połączenie elektroenergetyczne między stacjami w Stanisławowie i Ostrołęce. Ta strategiczna inwestycja łączy północ z południem Polski i jest kluczowa dla transformacji energetycznej kraju. Linia 400 kV zapewni niezbędne dostawy energii elektrycznej dla nowych, dużych odbiorców energii w północno-wschodnich oraz centralnych regionach Polski, zwiększając pewność dostaw dla ponad 8 mln mieszkańców. Ponadto umożliwi synchronizację systemów energetycznych państw bałtyckich z systemem europejskim.

Nowy szkielet energetyczny Polski

Budowa linii Ostrołęka – Stanisławów jest częścią szerszego programu rozbudowy i modernizacji całego systemu przesyłowego w Polsce. Program ten ma na celu przygotowanie sieci (o parametrach sieci inteligentnej) do wyzwań związanych z transformacją energetyczną, w tym budową nowych źródeł wytwórczych, przyjęciem mocy z OZE, większą integracją z systemami europejskimi, a także współpracą z bardziej rozproszonym modelem produkcji i odbioru energii. Program zakłada stworzenie i modernizację ponad 5225 km linii 400 kV oraz 137 stacji elektroenergetycznych, a jego realizacja przewidziana jest w perspektywie najbliższych kilkunastu lat.

Oddana właśnie linia powstała dzięki dofinansowaniu z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR)jako część większego projektu "Budowa linii Ostrołęka – Stanisławów wraz z budową stacji Wyszków i rozbudową stacji w tym ciągu liniowym" (dofinansowanie ponad 74 mln zł, wartość całego projektu to ponad 332 mln zł).

Inna inwestycja mająca wzmocnić połączenia północ-południe to oddana w 2001 r. linia Jasiniec – Grudziądz Węgrowo – Pelplin – Gdańsk Przyjaźń. Ma ona służyć wyprowadzeniu mocy m.in. z morskich farm wiatrowych, a w przyszłości także z elektrowni jądrowej, której lokalizacja jest rozważana na północy Polski. Wartość tej inwestycji do ponad 1 mld zł, przy czym unijne finasowanie to niemal 260 mln zł

To tylko dwie z wielu inwestycji powstałych dzięki środkom z Funduszy Europejskich. Realizacja tych projektów prowadzona była lub jest w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020 działanie 7.1 Rozwój inteligentnych systemów magazynowania, przesyłu i dystrybucji energii, za realizacje których odpowiadają Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. przy współpracy z Instytutem Nafty i Gazu – Państwowym Instytutem Badawczym jako Instytucją Wdrażającą. Takie projekty stanowią o rozwoju polskich sieci elektroenergetycznych, które w ostatnim czasie stanęły przed wyzwaniami dotyczącymi zarówno zmian w systemie produkcji energii na poziomie dostawców, jak i fali nowych przyłączeń realizowanych przez prosumentów, budujących własne przydomowe instalacje fotowoltaiczne.

Środki z UE podstawą modernizacji energetycznej

Rozwój efektywności energetycznej i infrastruktury inteligentnej to kluczowy element Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) na lata 2014-2020, wspierającego transformację energetyczną w Polsce. Efektywność energetyczna odgrywa fundamentalną rolę w redukcji zapotrzebowania na energię, co jest szczególnie istotne w kontekście dążenia do zwiększenia udziału źródeł odnawialnych w miksie energetycznym. Inwestycje w modernizację oraz izolację budynków, modernizację oświetlenia ulicznego, jak również wprowadzenie zaawansowanych technologii zarządzania energią w przedsiębiorstwach, przyczyniają się do obniżenia zużycia energii oraz kosztów eksploatacji, jednocześnie przynosząc korzyści środowiskowe.

Jednocześnie, infrastruktura inteligentna jest niezbędna dla integracji rozproszonych źródeł energii, takich jak fotowoltaika czy małe elektrownie wiatrowe, z krajowym systemem energetycznym. Program POIiŚ szczególnie wspierał rozwój inteligentnych sieci (smart grids), które dzięki zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań informatycznych i komunikacyjnych, pozwalają na dwukierunkowy przepływ energii i informacji. To umożliwia nie tylko lepszą kontrolę i zarządzanie siecią, ale także zwiększa jej odporność i efektywność, co jest szczególnie ważne w kontekście rosnącego udziału niestabilnych źródeł OZE.

Efekty inwestycji realizowanych z udziałem POIiŚ pokazały, że inwestycje w infrastrukturę inteligentną, są niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego oraz dla osiągnięcia celów związanych z dekarbonizacją gospodarki.

Kolejne lata to kolejne inwestycje realizowane już w ramach kolejnej perspektywy finansowej UE na lata 2021–2027, w których energetyka wciąż odgrywać będzie kluczową rolę.

Odchodząc od węgla

W 2021 r. produkcja elektryczności w Polsce osiągnęła rekordowy poziom 179,4 terawatogodzin (TWh), a popyt na energię elektryczną również ustanowił rekord – 180,3 TWh, z czego 99,5 proc. zapotrzebowania zostało zaspokojone przez krajową produkcję.

I chociaż w kolejnym roku produkcja nieco spadła, to zużycie jeszcze nieznacznie poszło w górę. Udział węgla w produkcji energii elektrycznej nadal pozostaje wysoki, przekraczając 69 proc. w 2022 r.

Taka sytuacja stawia Polskę na czele państw Unii Europejskiej pod względem produkcji energii z paliw kopalnych. Trzeba jednak przyznać, że w ciągu ostatnich dwóch dekad nastąpiły tu znaczne zmiany. Energia odnawialna odnotowuje bezprecedensowy wzrost, z podwojeniem zainstalowanej mocy od 2020 r., osiągając ok. 26 GW w 2023 r. Fotowoltaika była głównym motorem tego procesu, ze wzrostem zainstalowanej mocy z mniej niż 0,3 GW w 2018 r. do ok. 15 GW w 2023 r. Elektrownie wiatrowe na lądzie również odgrywają znaczącą rolę, z zainstalowaną mocą na poziomie 9 GW.

Do 2030 r. oczekuje się dalszego znaczącego wzrostu produkcji energii z nowych źródeł odnawialnych – nawet do ponad 50 GW zainstalowanej nocy. Przewiduje się także, że do sieci podłączą się ponad 2 mln nowych odbiorców, co wymagać będzie gruntownej modernizacji istniejącej infrastruktury.

Dodatkowo polska gospodarka pozostaje intensywnie zależna od importu paliw kopalnych, a obecna sytuacja geopolityczna i odcięcie dostaw z Rosji sprawiają, że nowe źródła tych surowców stają się politycznie niepewne. W tym kontekście rozbudowa i modernizacja sieci elektroenergetycznych, wspierane przez fundusze europejskie, nabierają jeszcze większego znaczenia jako kluczowe elementy w kierunku stabilizacji systemu energetycznego i integracji z OZE.

OZE – wyzwania infrastrukturalne

W miarę szybkiego rozwoju odnawialnych źródeł energii, zwłaszcza fotowoltaiki, sieć elektroenergetyczna staje się głównym wąskim gardłem w dalszym rozwoju OZE. Liczba zatwierdzeń przyłączeń do sieci rośnie z roku na rok, ale rośnie również liczba odmów. Według polskich urzędników ok. 60–80 proc. wniosków o przyłączenie jest odrzucanych z powodu ograniczeń sieci dystrybucyjnej, co pokazuje, dlaczego to właśnie rozbudowa sieci jest kluczowa dla skutecznej realizacji nowego celu UE w zakresie odnawialnych źródeł energii na poziomie 42,5 proc.

W związku z tym sieci przesyłowe i dystrybucyjne muszą zostać wzmocnione i dostosowane do tych wyzwań. Skala transformacji jest ogromna i wymaga gigantycznych inwestycji.

W badaniu "Decarbonisation Speedways" Eurelectric (organizacja zajmująca się problemami europejskiego przemysłu elektroenergetycznego) szacuje roczne inwestycje w UE-27 i Wielkiej Brytanii na lata 2020–2050 na 100 mld euro w generacji energii elektrycznej i 69 mld euro w dystrybucji. W przypadku Polski nakłady inwestycyjne na nowe moce wytwórcze przekraczają 156 mld euro, a na rozwój infrastruktury sieciowej kolejne 107 mld euro. Inwestycje te muszą być finansowane nie tylko ze źródeł własnych firm energetycznych, ale także ze zwiększonych funduszy UE. Ponadto, jak czytamy w opracowaniu Eurelectric, proces wydawania pozwoleń – w tym środowiskowych – powinien zostać zoptymalizowany, aby zapewnić terminową realizację inwestycji.

Ambitne plany rozwoju

Plan rozwoju sieci elektroenergetycznych w Polsce na lata 2023–2032, przedstawiony przez operatora sieci przesyłowej Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. (PSE), koncentruje się na transformacji systemu z uwzględnieniem energii wiatrowej z obszaru Morza Bałtyckiego. Kluczowym elementem tego planu jest budowa morskich farm wiatrowych oraz inwestycje w infrastrukturę umożliwiającą przesył energii z Morza Bałtyckiego na południe Polski.

Ogólny potencjał produkcyjny różnych typów OZE wskazany przez PSE oznacza możliwość wytworzenia ponad 100 TWh energii odnawialnej rocznie do 2030 r., co znacznie przekracza 50 proc. netto zapotrzebowania Polski na energię elektryczną, przewidywanego w obecnych prognozach, i jest znacznie wyższe od poziomów zakładanych w krajowych dokumentach strategicznych.

Na podstawie wartości określonych w umowie wsparcia morskich elektrowni wiatrowych oczekuje się, że w ciągu najbliższych 10 lat powstanie 10,9 GW mocy z morskich farm wiatrowych, z potencjałem wytwórczym 40 TWh. A to prowadzi nas znów do konieczności modernizacji istniejących i budowy nowych sieci odprowadzających energię z północy kraju, takich jak wspomniane na początku Ostrołęka Stanisławów czy Jasiniec-Gdańsk. Oraz – oczywiście – dobrego wykorzystania środków z kolejnej unijnej perspektywy finansowej

Polska jest na dobrej drodze do uzyskania 5,1 mld euro w ramach zaliczek z programu Unii Europejskiej REPowerEU, mającego na celu zachęcenie do odejścia od rosyjskich paliw kopalnych. Te środki są dodatkowe w stosunku do pieniędzy pierwotnie wnioskowanych przez Warszawę w ramach funduszu odbudowy po COVID-19 UE. Łącznie Polska otrzyma 59,8 mld euro, z czego ponad 46 proc. zostanie przeznaczonych na spełnienie celów klimatycznych. Na przykład Fundusz Wsparcia Energetyki to aż 17 mld euro, Fundusz Energetyki Offshore to ponad 4 mld euro.

Fundusze Europejskie odegrają więc w kolejnych latach kluczową rolę w umożliwieniu Polsce przeprowadzenia niezbędnych inwestycji w modernizację i rozbudowę sieci elektroenergetycznych, co jest niezbędne do integracji OZE i osiągnięcia celów związanych ze zrównoważoną transformacją energetyczną.

Rozwój ze wsparciem z UE

Rozbudowa i modernizacja sieci elektroenergetycznej w Polsce, wspierana przez fundusze europejskie, stanowi fundament dla transformacji energetycznej kraju. Ta transformacja jest nie tylko odpowiedzią na globalne wyzwania klimatyczne, ale również szansą na stworzenie zrównoważonego, bezpiecznego i dynamicznie rozwijającego się sektora energetycznego.

Kluczem do sukcesu jest skuteczna integracja odnawialnych źródeł energii, która pozwoli Polsce zredukować zależność od paliw kopalnych i zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne. Inwestycje w inteligentną infrastrukturę sieciową, w połączeniu z rozwijającymi się technologiami OZE, otwierają nowe perspektywy gospodarcze i technologiczne. Zwiększają także potencjał eksportowy Polski w dziedzinie czystej energii i technologii.

Wizja przyszłości polskiej energetyki kładzie nacisk na zrównoważony rozwój, innowacje i współpracę międzynarodową. Przejście na zieloną energię nie tylko pomoże w realizacji celów klimatycznych, ale także przyniesie długoterminowe korzyści ekonomiczne, społeczne i środowiskowe dla Polski. Rozbudowa i modernizacja sieci elektroenergetycznej jest zatem nie tylko techniczną koniecznością, ale przede wszystkim strategiczną inwestycją w przyszłość kraju.

W tym kontekście wsparcie Unii Europejskiej jest kluczowe nie tylko jako źródło finansowania, ale także jako platforma współpracy i wymiany wiedzy. Dlatego wsparcie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego będzie kontynuowane w kolejnych latach ramach nowego programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę Klimat Środowisko na lata 2021-2027. Polska, wykorzystując te możliwości finansowe wraz pozostałymi źródłami wsparcia energetyki, ma szansę stać się liderem w dziedzinie zielonej transformacji energetycznej.

Płatna współpraca: Instytut Nafty i Gazu – Państwowy Instytut Badawczy